De astronomische Winterzonnewende viel op 21-22 december, als de zon 2 dagen op dezelfde tijd en plek opkomt.
Maar de zon begint niet eerder op te gaan dan vanaf 25 december.
Dat is waarom het van oudsher de dag is waarop de wederkomst, geboorte van het licht gevierd werd door oude (natuur)volken en hun geloofsovertuigingen. Die tradities zijn later overgenomen en verwerkt in het lithurgische jaar van het Christendom waar de herrijzenis van Christus gevierd wordt in een middernachtmis..
Van oudsher werd in Europa de Winterzonnewende gevierd en beleefd als een tijd van bezinning, overweging, samenkomst en (herverdeling van voedsel en beschermende kleding aan het begin van de koudeperiode tot Midwinter in Februari en de astronomische voorjaarsequinox die Christelijk bekend staat als Pasen.
De Winterzonnewende-tijd werd door de Germaanse (volgens de Romeinen primitieve) volkeren Yule Jul, Jol of Joulu genoemd waarin verschillende folklores een plek hadden die hun weg gevonden hebben naar onze gebruiken rond Kerstmis, zoals het branden van een speciaal blok hout, het doen van beloftes of maken van goede voornemens, het vieren van het moederschap en vrouw zijn, het geboren worden van een (zonne)god, het van huis tot huis gaan en zingen en het maken en brengen van geschenken, vaak door een door dieren vervoerde wintergeest of Vadertje Vorst met zijn dikke winterkleding en volle witte baard.
De 12 Christelijke Heilige Nachten beginnen met de Stille Nacht als, zo gaat het verhaal, een man en een vrouw het verleden en de toekomst bij zich dragen en er een plek voor zoeken. Zij komen beiden voort en stammen van generaties die er veel aan gelegen is zich te kennen en identificeren als onderdeel van een stam en een stamboom, er boek over bij te houden van een huis aan wie zij verbondenheid ontlenen.
Het paar is eind maart van dat jaar een blijde boodschap verkondigd en 9 maanden later wordt in de nacht het kind geboren wiens volwassen leven de wereldgeschiedenis zal beïnvloedden.
Deze avond sta ik stil bij mijn ouders en hun levenswerk en nalatenschap, de invloed die ze op hun kinderen en kindskinderen hebben gehad, wat ze hen geleerd hebben en wat ze wellicht nagelaten hebben, de vreugdes en teleurstellingen die ze gekend hebben – zover ik er van weet, en misschien is er heel veel waar ik niet van weet.
Het enige wat ik nog heb zijn oude foto’s van een jongen en een meisje en verhalen over het kleine stadje waar ze opgroeiden en hoe hun ouders reageerden toen de wereld, misschien zonder dat ze het in de gaten hadden, in brand vloog. Op sommige foto’s staan, net als in de verhalen van vroeger, namen van mensen waar ik verder nooit van gehoord heb noch weet ik wat de invloed en relatie van die mensen met die namen was.
Ze moeten net als ik opgegroeid zijn met opstaan en naar school gaan en thuis komen en mee doen met de rituelen van het huishouden, de familie, de buurt en toen nog prominent: de kerk en de liturgie.
Maar die mensen waren mensen die ik ken als mijn grootouders, ooms en tantes. Voor hen waren ze vader en moeder, broers en zussen, en die hadden ook weer broers en zussen, ooms en tantes, en een veel kleiner stadje in een veel kleinere wereld met veel minder informatie van buitenaf dan de wereld waar ik in ben opgegroeid – en die geen vergelijk is met de stad nu, waar nog restanten van vroeger te vinden zijn in een wereld die bijna onherkenbaar veranderd is.
Mijn grootmoeder was nog bang dat de wereld zou vergaan als dingen zouden kunnen vliegen. Nu stappen mensen in een vliegtuig alsof het een touringcar is.
Mijn grootvader was als ambachtsman geleerd zo ontzag te hebben voor gezag, dat hij voor iedereen die een hogere maatschappelijke rang had dan hij van de stoep af ging en zijn hoed af nam. Nu draagt niemand meer een hoed,
En zo zet ik vanavond geen kerstboom op, maar een stamboom, en buig voor alle vrouwen en mannen die mij voorgegaan zijn in de wereld en die hun genen aan mij doorgegeven hebben, hun talenten en begaafdheden, van het moment dat ze moedig de wereld in keken tot het moment dat het vuur in hun ogen uitgegaan is en hun rug gekromd, hun makkes en transgenerationele en epigenetische trauma’s, hun onuitgesproken ervaringen, vreugdes en leed, teleurstellingen en verdiet, eenzaamheid en armoede verborgen achter nette burgerlijkheid met een schoon gepoetste stoep op zaterdag.
En ik vertel hen dat dit een prachtige tijd is om te leven, om kennis, kunde en ervaring op te doen met methodes waarin al dat terloopse en alledaagse leed op tafel mag komen of belichaamd mag worden, gezien en besproken, herkend en gewaardeerd, vastgehouden en gekoesterd. Alles en iedereen is welkom en heeft een plek aan de tafel in de herberg. Niet alleen deze avond, maar alle dagen van het jaar.